Chia sẻ của các sĩ Đoàn Văn Hoàng, chuyên khoa Tai - Mũi - Họng, phòng khám Victoria Healthcare

-----------------------------------------------

"Người lớn đến khám bệnh khi có triệu chứng cảm lạnh, mình nói anh/ chị bị viêm xoang. Những bệnh nhân trước đây chưa bao giờ bị viêm xoang thấy đây gần như là thảm hoạ, vì không biết từ lúc nào mọi người đều nghĩ viêm xoang không thể chữa trị và một khi bị rồi xem như bệnh đeo đẳng họ suốt đời. Hoặc có khi còn nhìn bác sĩ với ánh mắt nghi ngờ vì trước giờ mình có bị viêm xoang đâu, có bệnh nhân còn thẳng thắn hơn: "Tôi bị ho là do viêm phế quản, bệnh của tôi tôi biết, trước giờ tôi khám nhiều lần rồi, các bác sĩ đều nói tôi bị viêm phế quản, tôi không có bị viêm xoang,..." 

Khi người lớn bị cảm lạnh, bệnh sẽ tự khỏi trong 1-2 tuần, nếu không khỏi nên đi khám bác sĩ xem có biến chứng gì hay chưa, trong đó thường gặp nhất là viêm xoang cấp. 

1. Xoang là gì ?

Xoang là những hốc xương nằm bên trong xương ở đầu, ở mặt. Bên trong những hốc xương này có lót một lớp niêm mạc giống niêm mạc mũi và những hốc xương này thông ra khoang mũi qua những lỗ nhỏ gọi là lỗ thông xoang. Chúng ta tưởng tượng xoang giống như một quả bóng nằm trong xương ở vùng đầu, vùng mặt. Trong đó, vỏ của quả bóng là hốc xoang, ruột của quả bóng là lớp niêm mạc và van bơm hơi ra vào của quả bóng là lỗ thông xoang. Bệnh viêm xoang là bệnh viêm của lớp niêm mạc lót bên trong các hốc xoang. 

2. Quá trình viêm xoang cấp diễn ra như thế nào ?

Khi bị cảm lạnh, niêm mạc mũi và niêm mạc xoang sưng nề, làm tắc nghẽn lỗ thông xoang, xoang trở thành một hốc kín và quá trình viêm xoang xảy ra. Gần 90% trường hợp xoang sẽ thông thoáng trở lại khi hết cảm lạnh, giai đoạn này gọi là viêm xoang cấp do virus. Nhưng nếu quá trình tắc nghẽn tiếp tục, lớp niêm mạc lót trong xoang sẽ tiết ra nhiều dịch, dịch ứ đọng nhiều trong xoang do lỗ thông xoang bị tắc nghẽn và tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển gây ra viêm xoang cấp do vi khuẩn. Chúng ta hình dung quá trình viêm xoang giống như một dòng kênh bị tắc nghẽn, khi nước không lưu thông sẽ dễ tạo mùi hôi. Tương tự, xoang bị tắc nghẽn cũng sẽ tạo “mùi hôi”. 

Quá trình viêm xoang xảy ra như mô tả ở trên gọi là viêm xoang cấp tính, viêm xoang mới xảy ra, thời gian bệnh xảy ra ít hơn một tháng. Trường hợp viêm xoang cấp tính do virus sẽ tự khỏi, không cần uống thuốc kháng sinh, chỉ sử dụng thuốc giảm đau thông thường như acetaminophen, ibuprofen...và rửa mũi bằng nước muối sinh lý 0,9%. Trong trường hợp viêm xoang cấp tính do vi khuẩn có thể sẽ phải uống một đợt ngắn 7- 14 ngày kháng sinh. Viêm xoang cấp tính khỏi hoàn toàn, không có dai dẳng như mọi người nghĩ. 

3. Làm sao chúng ta biết cảm lạnh có bị viêm xoang cấp hay chưa ?

Nếu (1) triệu chứng cảm lạnh kéo dài hơn 10-14 ngày mà không khỏi hoặc (2) triệu chứng cảm lạnh có vẻ nặng nề ngay từ lúc mới bắt đầu với sổ mũi, nghẹt mũi nhiều, đau nặng vùng đầu, vùng mặt, đau ê những răng hàm trên hoặc (3) triệu chứng cảm lạnh đã thấy đỡ rồi nhưng đột ngột bị nặng trở lại thì chúng ta nên đi khám xem có viêm xoang cấp hay không? 

Như vậy, khởi nguồn viêm xoang cấp là từ một đợt cảm lạnh. Mỗi khi chúng ta bị cảm lạnh là viêm xoang cấp có thể xảy ra. Cho nên phòng ngừa viêm xoang cấp đồng nghĩa với việc phòng ngừa cảm lạnh. 

Tóm lại: Viêm xoang cấp thường khởi nguồn từ một đợt cảm lạnh và có thể điều trị khỏi hoàn toàn. Chúng ta áp dụng những biện pháp phòng ngừa cảm lạnh để phòng ngừa viêm xoang cấp. 

------------------------------------

VIÊM XOANG MẠN, CÂU CHUYỆN PHỨC TẠP CHO CẢ BỆNH NHÂN & BÁC SĨ ĐIỀU TRỊ 

Chúng ta nhớ lại hình ảnh cấu trúc xoang- quả bóng trong bài viêm xoang cấp tính: vỏ quả bóng- hốc xoang, ruột quả bóng-niêm mạc xoang và van quả bóng- lỗ thông xoang. Bệnh viêm xoang mạn tính (VXMT) là bệnh lý viêm của lớp niêm mạc xoang kéo dài hơn 3 tháng. Khác với viêm xoang cấp tính, quá trình viêm lớp niêm mạc xoang sẽ trở lại bình thường khi van quả bóng- lỗ thông xoang không còn tắc nghẽn, trong VXMT quá trình viêm lớp niêm mạc xoang sẽ không hồi phục và ngày càng nặng hơn theo thời gian. 

1. Tại sao lớp niêm mạc xoang bị viêm mạn tính ?

Cho đến thời điểm hiện tại, chúng ta vẫn chưa biết rõ ràng nguyên nhân dẫn đến VXMT. Người ta nhận thấy có sự tham gia của nhiều yếu tố trong quá trình viêm của lớp niêm mạc xoang, trong đó cơ bản bao gồm 3 yếu tố chính: di truyền, cấu trúc mũi xoang thuận lợi và yếu tố môi trường. (1) Di truyền: bố mẹ bị VXMT, con cái có thể bị VXMT, thường sẽ kèm theo những bệnh lý khác về đường hô hấp, ví dụ: viêm mũi dị ứng, hen suyễn, viêm phế quản mạn tính...(2) Cấu trúc mũi xoang thuận lợi: một số cá thể có cấu trúc xoang bị hẹp ở van quả bóng-lỗ thông xoang, do bản thân lỗ thông xoang hẹp hay do các cấu trúc xung quanh chèn ép làm hẹp nên quá trình lưu thông của hốc xoang kém, viêm xoang dễ xảy ra, điểm này giống với viêm xoang cấp tính, cho nên những đợt viêm xoang cấp tính không được giải quyết tốt cũng là yếu tố dẫn đến VXMT. (3) Yếu tố môi trường: tiếp xúc, hít không khí ô nhiễm, khói thuốc lá, không khí khô, virus, vi khuẩn...cũng làm cho niêm mạc xoang viêm mạn tính. Những yếu tố này làm cho lớp niêm mạc lót trong xoang viêm ngày càng nặng, đến lúc làm tắc nghẽn lỗ thông xoang thì quá trình xảy ra tiếp theo giống như trong viêm xoang cấp tính và người bệnh biểu hiện giống như một đợt viêm xoang cấp tính. 

Hiện tại, người ta phân ra làm hai loại bệnh VXMT: (1) viêm xoang mạn tính có polyp và (2) viêm xoang mạn tính không có polyp. Polyp là những “cục thịt” lành tính hình thành trong khoang mũi, khoang xoang do quá trình viêm mạn tính gây ra. Nếu VXMT có sự hiện diện của 

polyp thì gọi là VXMT có polyp, không có sự hiện diện của polyp thì gọi là VXMT không có polyp. 

2. Làm sao chúng ta biết mình có thể bị VXMT ?

nếu như viêm xoang cấp tính triệu chứng thường biểu hiện rầm rộ (sổ mũi, nghẹt mũi, đau đầu, đau răng, ù tai, ho...) làm người bệnh khó chịu phải đi khám ngay thì VXMT thường biểu hiện âm thầm nên người bệnh ít khi đi khám bệnh. VXMT có 4 triệu chứng: sổ mũi, nghẹt mũi, đau nặng đầu mặt, mất hoặc giảm khứu giác. (1) Sổ mũi: sổ mũi do VXMT ít khi chảy mũi ra bên ngoài mà dịch mũi thường chảy ngược vào bên trong, chảy xuống họng làm người bệnh cảm giác vướng ở họng, hay đằng hắng cho sạch đàm ở họng, bị ho kéo dài không khỏi, bị viêm họng nhiều lần...(2) Nghẹt mũi, nghẹt ít hay nhiều tùy theo loại và giai đoạn VXMT. (3) Đau nặng đầu: cảm giác đau, nặng nề vùng mặt, vùng trán, vùng đỉnh đầu, mỏi vai mỏi cổ tuỳ theo vị trí xoang bị ảnh hưởng, mức độ nặng của bệnh (4) Mất hoặc giảm khả năng khứu giác: quá trình viêm mạn làm hư những tế bào khứu giác trong niêm mạc mũi hoặc làm tắc khoang mũi nên không khí không tiếp xúc được với những tế bào khứu giác. Khi quá trình VXMT đến giai đoạn tắc nghẽn lỗ thông xoang, người bệnh sẽ biểu hiện bằng nhiều đợt viêm cấp tính giống như viêm xoang cấp tính và người bệnh thường sẽ đi khám bệnh trong giai đoạn này. 

3. Làm sao bác sĩ biết bạn bị VXMT ?

Bác sĩ sẽ cho bạn nội soi mũi xoang và chụp phim CT xoang. Chẩn đoán VXMT là sự kết hợp của 3 yếu tố: triệu chứng của bệnh nhân, nội soi mũi xoang và chụp CT xoang. 

4. Chúng ta điều trị VXMT như thế nào ?

Chúng ta loại trừ những yếu tố tham gia vào quá trình VXMT. Yếu tố ô nhiễm môi trường: sử dụng khẩu trang y tế khi đến những nơi khói bụi nhiều, không hút thuốc lá, rửa mũi mỗi ngày bằng nước muối sinh lý 0,9%, sử dụng kháng sinh trong trường hợp có nhiễm vi khuẩn Cấu trúc mũi xoang thuận lợi: Chúng ta tiến hành phẫu thuật xoang để giải quyết những tắc nghẽn ở lỗ thông xoang, hốc xoang thông thoáng, không bị ứ đọng, làm chậm lại quá trình viêm mạn tính... 

Tóm lại: VXMT là bệnh viêm của lớp niêm mạc xoang do nhiều yếu tố tác động bao gồm yếu tố di truyền, yếu tố môi trường, yếu tố cấu trúc mũi xoang. Tổn thương lớp niêm mạc xoang là tổn thương không hồi phục nên những phương pháp điều trị hiện tại chỉ để làm chậm lại, ngăn lại quá trình viêm, chứ không làm cho lớp niêm mạc hồi phục hoàn toàn, vì vậy VXMT nên điều trị càng sớm càng tốt.  

Xem thêm: Viêm xoang có thể điều trị dứt điểm