Dậy thì sớm là khi trẻ bắt đầu phát triển giới tính trước 8 tuổi ở trẻ em gái hoặc 9 tuổi ở trẻ em trai. Dậy thì ở trẻ bao gồm sự phát triển nhanh chóng của xương và cơ bắp, thay đổi hình dạng và kích thước cơ thể, phát triển khả năng sinh sản của cơ thể. 

Đây là một trong những chủ đề được rất nhiều bậc cha mẹ quan tâm. Quý phụ huynh cần được cung cấp những thông tin “đủ và đúng” để nhận biết các dấu hiệu cho thấy dậy thì sớm ở trẻ. Đồng thời giúp giáo dục con trẻ hiểu và nhận thức về sự thay đổi của cơ thể mình. 

Victoria Healthcare đồng hành cùng các gia đình trên hành trình “chăm sóc sức khỏe chủ động”, mong muốn mang đến nguồn thông tin Y khoa chính thống giúp các bậc cha mẹ hiểu hơn về “Dậy thì sớm ở trẻ”. 

Đâu là nguyên nhân gây ra dậy thì sớm ở trẻ? 

Hiện nay đa số các trường hợp dậy thì sớm không có nguyên nhân, hay còn gọi là dậy thì sớm vô căn. Theo nghiên cứu, người ta nhận thấy dậy thì sớm thường có liên quan đến:

• Chủng tộc, nguồn gene: một vài chủng tộc có trẻ có độ tuổi dậy thì sớm hơn một số chủng tộc khác.
• Một số bất thường trong não, ví dụ như u ở vùng tiết ra hormone sinh dục.
• Một số bất thường về gen, do có sự đột biến nào đó.
• Hoặc là do những hormone sinh dục đưa vào cơ thể thông qua tiếp xúc. Ví dụ như một số loại kem có chứa estrogen nữ đưa vào cơ thể của bé trai do sử dụng một cách vô ý, trẻ ăn phải chẳng hạn, sẽ làm ngực bé trai to nhưng không gây ra dậy thì sớm.

Đa số không có nguyên nhân hoặc một số có liên quan đến yếu tố chủng tộc, di truyền, gia đình, nguồn gen… 

Sữa bò không làm cho trẻ dậy thì sớm

Trong quyển sách “Để con được ốm” của bác sĩ Nguyễn Trí Đoàn có đặt câu hỏi uống sữa bò tươi chứa dư lượng hormone tăng trưởng có gây ra dậy thì sớm hay không? Đây là một trong những vấn đề được rất nhiều bậc cha mẹ quan tâm, thậm chí còn có những bài viết phân tích việc hormone tăng trưởng ở bò có ảnh hưởng tới việc dậy thì sớm ở con người. 

Những dữ liệu hiện nay cho thấy, hormone tăng trưởng của bò thì gây ra tác hại về sức khỏe cho bò, nhưng không tác động cụ thể đến hormone tăng trưởng của người, cũng như không gây ra tác hại đến sức khỏe của người. Do đó, trẻ vẫn có thể uống sữa bò được vắt từ những con bò có dùng hormone tăng trưởng.

Những thay đổi về thể chất và trưởng thành ở tuổi thiếu niên 

Sự phát triển sinh lý 

Sự đột phá về tăng trưởng ở bé trai xảy ra vào khoảng 12 đến 17 tuổi, với thời điểm cao nhất là từ 13 đến 15 tuổi; dự kiến trẻ có thể tăng trên 10cm / năm trong những năm đỉnh cao tốc độ tăng trưởng.

Sự đột phá tăng trưởng ở trẻ gái xảy ra vào khoảng 9.5 đến 14.5 tuổi, với thời điểm cao nhất trong độ tuổi từ 11 đến 13.5; trẻ có thể tăng 9cm / năm trong những năm đỉnh cao tốc độ tăng trưởng.

Ở những trẻ gái dậy thì sớm trước 8 tuổi, sự đột phá tăng trưởng xảy ra sớm cùng với việc trẻ bắt đầu có kinh nguyệt. Cuối cùng, trẻ thường thấp vì sự cốt hóa sớm của sụn tăng trưởng. Mặc dù dậy thì sớm được định nghĩa là sự phát triển bắt đầu trước 8 tuổi, nhưng với một số trẻ gái phát triển trước 8 tuổi có thể là bình thường.

Toàn bộ các hệ thống cơ quan và cơ thể trải qua sự tăng trưởng chính trong thời kỳ vị thành niên; tuyến vú ở trẻ gái, bộ phận sinh dục và hệ thống lông ở cả hai giới đều trải qua những thay đổi rõ ràng nhất.

Các hướng dẫn liên quan đến dinh dưỡng, thể dục thể thao và lối sống nên được cung cấp cho tất cả thanh thiếu niên, với sự chú ý đặc biệt đến vai trò của các hoạt động như thể thao, nghệ thuật, hoạt động xã hội và các đóng góp cho cộng đồng trong cuộc sống của thanh thiếu niên.

Sự trưởng thành về sinh dục

Sự trưởng thành về sinh dục thường tiến triển theo trình tự đã được thiết lập ở cả hai giới tính. Tuổi bắt đầu và tốc độ của sự phát triển sinh dục khác nhau, chịu ảnh hưởng của các yếu tố di truyền và môi trường.

Hiện nay, tình trạng trưởng thành sinh dục ở trẻ bắt đầu sớm hơn so với một thế kỷ trước. Hiện tượng này có thể là do cải thiện dinh dưỡng, sức khỏe nói chung và điều kiện sống. Ví dụ: độ tuổi trung bình có kinh nguyệt đã giảm khoảng 3 năm trong 100 năm qua. Những thay đổi sinh lý làm cơ sở cho sự trưởng thành về sinh dục.

Ở nam, sự thay đổi sinh dục bắt đầu với sự tăng kích thước của bìu và tinh hoàn, tiếp theo là độ dài dương vật, sự to lên của túi tinh và tuyến tiền liệt. Tiếp theo, lông mu xuất hiện. Lông nách và râu xuất hiện khoảng 2 năm sau khi mọc lông mu. Sự đột phá về tăng trưởng thường bắt đầu một năm sau khi tinh hoàn bắt đầu tăng kích thước .

Tuổi trung vị cho xuất tinh lần đầu (giữa 12.5 tuổi và 14 tuổi ở Hoa Kỳ) bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý, văn hoá và sinh học. Xuất tinh lần đầu xảy ra khoảng 1 năm sau khi tăng trưởng dương vật. Chứng vú to, thường ở núm vú, phổ biến ở trẻ nam vị thành niên và thường biến mất trong vài năm.

Hậu quả dậy thì sớm ở trẻ

Tác hại lớn nhất của dậy thì sớm là nguy cơ xương hóa cốt sớm khiến cho chiều cao không tăng lên được nữa. 

Ngoài ra, dậy thì sớm còn có ảnh hưởng về mặt tâm lý của trẻ. Vì tâm lý chưa đủ trưởng thành, nên trẻ sẽ rất khó để nhận biết hoặc thích nghi được với sự thay đổi của cơ thể. 

• Ảnh hưởng đến tâm lý: Vóc dáng và biểu hiện bên ngoài của trẻ dậy thì sớm  (ví dụ ở vùng ngực) sẽ phát triển nhanh hơn các bạn cùng lứa nên trẻ dễ cảm thấy mặc cảm tự ti.
• Quan hệ tình dục sớm: Sự phát triển tâm lý quá sớm dễ dẫn đến những ham muốn tình dục
• Ảnh hướng phát triển chiều cao khi trưởng thành: Trẻ khởi phát dậy thì càng sớm thì tiến trình trưởng thành càng nhanh + cốt hóa sớm sụn đầu xương dẫn đến giảm mạnh chiều cao của trẻ sau khi trưởng thành nếu trẻ không được điều trị. 

Ngăn ngừa dậy thì sớm như thế nào?

• Béo phì có mối tương quan thuận với phát triển sớm các đặc tính sinh dục phụ ở nữ. Bé gái thừa cân hoặc béo phì có nồng độ cao protein leptin trong máu. Leptin kích thích giải phóng 3 hormone chính của dậy thì: GnRH, LH và FSH 
• Chế  độ ăn Tránh để béo phì : tránh ăn quá nhiều thịt, thực phẩm chất béo , mỡ, có chứa đường cao, thức ăn nhanh, nước ngọt có ga, thức ăn đóng hộp sẵn như xúc xích bơ,thịt hộp.
• Nên có một chế độ ăn khoa học, cân đối các nhóm chất, tăng lượng rau xanh,  củ, quả: cam, chanh, bưởi táo, nho đỏ, hành tây đỏ, bông cải xanh, các loại rau xanh, trà xanh, trà đen. Những thức ăn này có chứa nhiều Quercetin giúp làm giảm hấp thu các hormone sinh dục ngoại lai, làm chậm quá trình dậy thì sớm.
• Tránh trẻ dùng thực phẩm có chứa thành phần hormone sinh dục : Testostosterone, estrogen
• Tránh cho trẻ phơi nhiễm với đồ nhựa chứa Phthalate và bisphenol A (BPA) , PVC được xem là những hóa chất gây rối loạn nội tiết  (kí hiệu tam giác tái chế số 3 và số 7)
• Tăng vận động, vui chơi ngoài trời, ít nhất 30-60 phút/ ngày. Giảm thời gian thụ động: giảm xem ti vi, điện thoại, màn hình, giảm căng thẳng nhiều trong học tập. Chế độ vận động tốt giúp làm giảm nguy cơ dậy thì sớm.

Bác sĩ Lê Thúy Anh

Chuyên Nhi khoa, Hệ thống phòng khám đa khoa VICTORIA HEALTHCARE

-----

Nguồn tham khảo:

1. Theo Evan G. Graber , DO, Sydney Kimmel Medical College
2. Trích sách “Để con được ốm” của Bác sĩ Nguyễn Trí Đoàn, Trưởng khoa Nhi - Trưởng bộ phận Y học chứng cứ, Hệ thống phòng khám đa khoa VICTORIA HEALTHCARE

-----

Chăm sóc sức khỏe trẻ em, đặc biệt là việc Khám sức khỏe định kỳ ở trẻ không giống như khám sức khỏe định kỳ của người lớn. VICTORIA HEALTHCARE cam kết mang đến những thông tin Y khoa chính thống và hữu ích giúp các bậc cha mẹ nuôi con khỏe mạnh.

Tham khảo các gói khám chăm sóc sức khỏe trẻ em TẠI ĐÂY